Razgovor o knjizi “Posljednji dani čovječanstva” Karla Krausa

Karl Kraus: Posljednji dani čovječanstva
Prevod: Sead Muhamedagić
Izdavač: Disput, Zagreb, 2015.

Razgovor o knjizi

Učestvuju:
Filip David
Obrad Savić
Nenad Prokić
Moderator: Marjan Čakarević

Gotovo ceo vek posle objavljivanja na nemačkom, zahvaljujući ogromnom prevodilačkom trudu Seada Muhamedagića, u izdanju zagrebačkog Disputa najznačajnije delo Karla Krausa pojavljuje se prvi put i na našem jeziku.

Krausova monumentalna drama Posljednji dani čovječanstva (1922) predstavlja po mnogo čemu najbespoštedniju kritiku rata i ratne i nacionalističke politike u istoriji svetske književnosti. Pisana u vreme prve velike ratne kataklizme u prošlom veku, Krausova drama je pre svega kolaž citata i dokumenata, a mnogo manje fikcija. Ili, po rečima samog autora: „Najnevjerojatnija đela o kojima se ovđe izvještava doista su se dogodila; samo sam slikao ono što su činili. Najnevjerojatniji razgovori koji se ovđe vode bili su doslovce izgovoreni; najzvučnije su izmišljotine citati.

Rečenice čija je bezumnost neizbrisivo upisana u uho prerastaju u životnu glazbu. Dokument je figura; izvještaji se izdižu kao likovi, likovi skončavaju kao uvodnici; feljton je dobio usta koja se monološki glasaju; fraze stoje na dvjema nogama – ljudi su zadržali samo jednu“.
Iako duboko uronjena u društveno-politički i medijsko-kulturni kontekst Beča i Monarhije iz vremena Prvog svetskog rata, ova „tragedija“ nažalost tokom čitavog veka od svog nastanka nije izgubila mnogo od aktuelnosti, a dramske situacije, likovi i njihove replike, posebno danas i ovde, a s obzirom na nedavnu prošlost, deluju vrlo živo i poznato.

Svojom superiornom dekonstrukcijom militarističkog diskursa, ali pre svega moralne hipokrizije koja se nalazi u zaleđu takvog diskursa, Kraus je uticao na čitav niz avangardnih, levo orijentisanih pisaca i intelektualaca, između ostalih Brehta i Petera Vajsa. Takođe i ne manje: Kraus je bio uzor i nekima od najznačajnijih ovdašnjih pisaca, u prvom redu Šimiću, Krklecu, Ristiću i Krleži. Upravo je Krležin antiratni opus nezamisliv bez Krausovog uticaja: „Svi najstrašniji simptomi nepatvorene stvarnosti odražavahu se u lažima dnevne štampe, i baš tu laž dnevne štampe, taj nerazmjer između tragike onih, koji umiru na ratištima, i novinarskog govora, kojim se to umiranje pretvara u dobit izvanrednog izdanja, tu laž otkrio je Karl Kraus kao najveću laž takozvanog ‘junačkog velikog vremena’. (…) Ako se u Beču našao netko, tko je spasao intelektualnu čast toga fatalnoga grada u sveopćem ludilu, to je bio urednik ‘Baklje’“.

Karl Kraus (1874-1936) bio je savest svoje epohe i jedan od najangažovanijih evropskih intelektualaca u periodu oko Prvog svetskog rata. Počev od 1899. pa do svoje smrti uređivao je satirični kulturno-politički časopis Baklja, u kojem i objavljuje najveći deo svog opusa. Pesničko delo je rasporedio u devet svezaka pod naslovom Reči u stihu, a pored monumentalne drame Poslednji dani čovečanstva (1922), najznačajnije u njegovom opusu su knjige aforizama Izreke i protuslovlja, Pro domo et mundo i Noću.